Nog even dicht bij je dierbare

Zo afscheid nemen dat alles klopt

Ooit waren rouwdiensten bij uitstek het terrein van de kerk: zelfs de mensen die bij leven niks meer met religie te maken wilden hebben, werden zonder pardon door een pastoor, rabbijn, imam of dominee uitgeleide gedaan omdat dat nu eenmaal de gewoonte was.
Vrienden en familie hoorden soms knarsetandend aan hoe de unieke leefstijl van een dierbare al onder de aarde werd geschoffeld terwijl het lichaam er nog boven stond, begraven onder rituele teksten van dertien in een dozijn.

De kunst, voor wie het anders wil doen, is om het afscheid van een geliefde zo vorm te geven dat het echt klopt.. Bijvoorbeeld door de overledene een kindertekening, een sjekkie of muziekinstrument mee te geven in de kist. Of door een kaars aan te steken voor de zus in het buitenland die de hele uitvaart per Skype moet volgen, maar zo toch een beetje aanwezig is.
Of door de glazen op de kist te zetten nadat daarmee geproost is.
Er is altijd wel iets mogelijk om een uitvaart echt persoonlijk te maken,

Ook als de basis een ‘doorsnee’ uitvaart is. .
Soms is het moeilijk voor de direct betrokkenen om een passend ritueel te bedenken.
Dan kan er iemand bij worden geroepen die daar professionele ervaring mee heeft.

Juist het alledaagse detail is vaak heel herkenbaar

Joke van der Ham is ritueelbegeleidster bij uitvaarten. Zij zegt: „Het rouwproces kan goed op gang komen als er een mooi en betekenisvol, persoonlijk ritueel wordt gemaakt van de uitvaart.
Sommige mensen zijn uitstekend in staat om dat zelf te doen.
Er wordt dan gekeken naar een sfeer die past bij de persoon die overleden is, maar ook bij de achterblijvers.

„Als mensen mij benaderen kom ik eerst langs voor een gesprek. Het liefst praat ik dan met de familie, maar ook met vrienden, omdat daarmee het beeld altijd completer wordt: iedereen heeft zo z’n eigen herinneringen en z’n eigen, beeld van de overledene. Het is fijn als het echt klikt tussen begeleider en familie.
Persoonlijk, maar ook qua mogelijkheden. Stel: de overledene is opgevoed als katholiek, heeft gebroken met zijn geloof, maar wil wel graag dat de zegen wordt uitgesproken aan het einde van de dienst, dan kan er gezocht worden naar een ritueelbegeleider die dat kan en mag doen.

Vaak is er al het een en ander geregeld voor een uitvaartbegeleider wordt ingeschakeld. De tijd die beschikbaar is een rouwcentrum bijvoorbeeld.
Dat is jammer, want het kost geld en een hoop gedoe om extra tijd los te peuteren bij zo’n locatie als de planning eenmaal gemaakt is.
Veel mensen realiseren zich niet dat een afscheidsdienst ook gerust op een andere plek kan
andere plek kan worden gehouden. In de kantine van de voetbalvereniging waar de overledene speelde, bijvoorbeeld.
In een kerk, of zelfs ,in z’n stamkroeg. ‘Hadden we maar eerder geweten dat dat allemaal mogelijk is,’vind ik een hele triestige verzuchting achteraf.

„Het is zo belangrijk dat er aandacht mag en kan zijn voor een verlies. Wie dat niet gegund wordt, zal veel moeilijker kunnen voortleven met dat verdriet.
Denk aan de schaduwweduwe: een geheime minnares van de overledene die niet welkom is op de uitvaart van haar geliefde, Of aan de vrouwen die in de jaren ’50 een doodgeboren kindje kregen. Destijds werd daar niet over gesproken. Vaak is het een enorme opluchting als er op een andere plek of jaren later alsnog een goed afscheidsritueel plaatsvindt.”

Een standaard recept voor een mooi uitvaartritueel bestaat niet, zegt Van der Ham. „Juist het puur persoonlijke maakt dat je de overledene er nog eventjes in kunt herkennen. Wat gezegd wordt over de overledene kan heel alledaags zijn, dat is. juist herkenbaar. ‘Als een paar schoenen in de aanbieding was, kocht ze altijd twee paar’. Of: ‘In de ochtend, voor de eerste kop koffie, was hij nog niet te genieten;
De muziek geeft een bepaald gevoel, een sfeer weer. Dat kan ook live: de kleindochter die een liedje zingt voor opa.”

„Ook andere extra’s kunnen een uitvaart nog indrukwekkender maken. De motorclub die voor de kist uitrijdt. Kaarsen die aangestoken worden voor elke levensfase waarover verteld wordt. De traditionele groet van de judoclub rond de kist.

„Het is mooi als de dienst een geheel is, waar als rode draad het levensverhaal van de overleden doorheen loopt. Met ritme en rust worden de aanwezigen geleid naar een hoogtepunt, bijvoorbeeld een persoonlijk verhaal of live muziek en dan weer naar ontspanning, waarna de overledene echt losgelaten kan worden.”

Door het inschakelen van vrienden en collega’s kunnen nieuwe kanten van de overledene aan bod komen bij het afscheid. De eerste dagen na een overlijden staan meestal in het teken van regelwerk én om om het beeld completer te maken.
Veel mensen beschrijven de dagen tussen overlijden en uitvaart als licht, intiem en vrolijk – al klinkt dat misschien gek.

Door het gedeelde verdriet kan er een groot gevoel van verbondenheid zijn en een lichtheid die zelfs wel vergeleken wordt met de sfeer van een huis waarin net een kind geboren is. Even raken we aan het mysterie: de grens tussen leven en dood. Even staan we stil bij het feit dat we hier niet voor altijd zijn.

(Eerder gepubliceerd in het AD, Yoeke Nagel op 22 Oktober 2011) 

Print PDF